Historisch gezien kun je Nederland als één grote delta beschouwen, laat Esther Stouthamer zien op een kaart van Nederland 2,6 miljoen jaar geleden. De rRijn–Maasdelta en Noordzee zijn bepalend geweest voor het Nederland dat we nu kennen. De universitair hoofddocent aan de Universiteit van Utrecht neemt de volle zaal mee in een reis door de tijd.
“Wat is een delta eigenlijk?”, begint Stouthamer. “Een delta is het gebied vanaf waar de rivier uit een hoger gelegen gebied komt, tot aan waar het open water instroomt. Vandaag ga ik het hebben over de evolutie van delta’s in het tijdvak waarin we nu leven: het holoceen. Een relatief warme periode die zo’n twaalfduizend jaar geleden begon na een hele koude.”
Functioneren van deltasystemen
Stouthamer legt de zaal daarna uit hoe een deltasysteem werkt. Allereerste is er het natuurlijk functioneren. Rivieren verplaatsen behalve water ook sediment en nutriënten. Die afzettingen, gecombineerd met bodemdaling en een variërende zeespiegel, zorgen dat rivieren en kustlijnen zich door de jaren heen verleggen. Een grote rivier zoals de Rijn doet dat gemiddeld om de duizend jaar. Kleine rivieren doen dat nog sneller, aldus Stouthamer, die dieper ingaat op de invloed van sedimentatietoevoer. “Is de toevoer van klei en zand hoog, zoals bij de Gele Rivier in China het geval is, dan verplaatst een rivier zich relatief snel. Maar is die toevoer beperkt en liggen riviertakken relatief ver van elkaar in een veenrijk gebied, zoals Nederland, dan duurt dat langer.”
Menselijk invloed
Op dit natuurlijke proces oefent de mens steeds meer invloed uit. Los van de klimaatverandering en de hand van de mens daarin, zorgen bebouwing, ontginning (met bodemdaling als gevolg) en het vastleggen van rivieren (door onder meer bedijking en verdieping) voor een flinke menselijke vinger in de pap bij delta-ontwikkeling.
“Ja, vast staat dat het deltasysteem reageert op dit menselijk ingrijpen, zowel op lokaal als regionaal niveau. Dat begon als zo’n vijfduizend jaar geleden, toen onze voedselvoorziening van jacht en visserij verschoof naar akkerbouw, en er daardoor permanente nederzettingen kwamen.”
Duurzame strategieën nodig
Stouthamers conclusie is – niet verrassend – verontrustend. De menselijke invloed op deltagebieden wereldwijd is groot en heeft bodemdaling, een veranderende sedimentatie en zoutindringing via oppervlakte- en grondwater tot gevolg. Samen heeft dat voor de zorgelijke situatie gezorgd waarin we ons – zeker in Nederland – op dit moment bevinden.
“Het leven in deltagebied staat flink onder druk, met name in de kustgebieden die onder de zeespiegel liggen. Er zijn duurzame strategieën nodig om dit probleem op te lossen, voor die uitdaging staan we nu.”