Op de vraag wie wel eens gehoord heeft van blauwalg steekt de hele zaal z’n hand op. “En wie van schuimalg?” Opnieuw gaan veel handen de lucht in. Maar als spreker Dedmer van de Waal benieuwd is wie dinoflagellaten kent, wordt er minder gezwaaid. En dat is niet zo gek. Van toxische brakwateralgen, zoals de dinoflagellaat, weten we relatief weinig. Maar daar komt gestaag verandering in, mede dankzij het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) waar Van de Waal afdelingshoofd is.
Voor Van de Waal van wal steekt over de giftige soorten, schept hij eerst essentiële context. Want dat algen per definitie slecht zijn voor mens en omgeving is een misvatting. “Integendeel. Algen staan aan de basis van het aquatische voedselweb. Het zijn zogenaamde primaire producenten; ze zetten de niet-levende wereld om in een levende. Daarnaast spelen ze een belangrijke rol in de zuurstofvoorziening op aarde en het vastleggen van koolstof. Onmisbaar dus”, aldus Van de Waal.
Toxische algen in brak water
Maar hoge concentraties van specifieke soorten kunnen voor gevaar zorgen. Van de Waal zoomt vandaag in op de giftige brakwatersoorten. “Bijna iedereen kent inderdaad de blauwalg, die in warme zomers tweederde van het zoete zwemwater onveilig maakt. Maar deze soort komt ook voor in zout en brak water. Blauwalg kan klachten als misselijkheid, buikkramp en diarree veroorzaken. Een tweede ‘usual suspect’ in brak water is de Prymnesium, welke in hoge concentratie vooral giftig is voor vissen. Maar het gevaarlijkst – voor mensen tenminste – is de Dinoflagellaat.”
Dinoflagellaat maakt schelpdieren giftig
“Dinoflagellaten nestelen zich onder gunstige omstandigheden in schelpdieren. De diertjes zelf ondervinden daar geen last van, maar mensen die ze eten wel”, drukt Van de Waal eufemistisch uit. Het eten van de giftige schelpdieren kan verlamming veroorzaken. Bekend voorbeeld is een calamiteit in de Ouwerkerkse kreek (Zeeland) in 2012, toen een hond overleed door een te hoge concentratie dinoflagellaat.
We hebben in Nederland veel kreken en dus risicogebieden, stelt Van de Waal. In kreken ontstaat namelijk gemakkelijk een hoge watertemperatuur en concentratie van stikstof en fosfaat. Dat gecombineerd met een hoge zoutconcentratie maakt ze tot een ideale habitat voor ‘dino’s’. Daarbij zien Van de Waal en zijn collega’s dat klimaatverandering ook hier haar stempel drukt. “Opwarming van de aarde en een hogere concentratie CO2 in de atmosfeer leiden tot meer schadelijke algenbloei, zo zien we in studies.”
Werk aan de winkel
Wat we tegen giftige brakwateralgen kunnen doen? Een waterstofperoxidebehandeling, zoals de kreek in Ouwerkerk kreeg, ziet Van de Waal niet snel nog eens gebeuren. “Feit is dat de stijgende temperatuur op aarde de kans op problemen met toxische algen vergroot, zeker in een gematigd klimaat als het Nederlandse. Belangrijk is dat we de dynamiek in brakke wateren borgen. Met andere woorden: dat we de doorstroming en menging blijvend stimuleren. Zo wordt het water niet te zout en hebben toxische algen als de dinoflagellaat minder kans.”
Van de Waal sluit af met een oproep. “We weten nog relatief weinig van toxische algen in brak water. Daarvoor is meer (veld)onderzoek nodig. Dus professionals en studenten: voel je welkom.”